Beschrijving
Door energieverbruik te registreren kan je beoordelen of het verbruik hoog of juist laag is en maatregelen nemen om het energieverbruik te verminderen. Onderzoek van AgentschapNL (nu RVO) heeft aangetoond dat actief energiebeheer in gebouwen 5 tot 10% energiebesparing oplevert. Andere onderzoeken noemen zelfs besparingen van 21% (scholen) tot 33% (kantoren).
De combinatie van registreren en analyseren wordt ook wel energiebeheer of energiemonitoring genoemd. Energiebeheer is een onderdeel van energiemanagement. De wettelijke verplichtingen van energiebeheer concentreren zich op het borgen van energiezuinige instellingen van gebouwgebonden installaties door het vergelijken van het energieverbruik met eerdere perioden en met verwacht energieverbruik. De wettelijke verplichtingen worden onder het kopje Toepasbaarheid verder toegelicht. Aanvullend adviseert Stimular om het energieverbruik te vergelijken:
- Met anderen. Zie daarvoor tip Vergelijk milieuscore / Milieubarometer met branchegenoten.
- Met doelen/ambities, bijv. -5% per jaar of energieneutraal in 2030. Zie ter inspiratie de cases met de MVO-balans van bedrijven die op CO2-reductie sturen.
Toepasbaarheid
Energiebeheer is vrijwel altijd zinvol, ook voor bedrijven die geen wettelijke verplichting tot energiebeheer hebben. Je kunt dit zelf uitvoeren, maar ook uit laten voeren door gespecialiseerde adviesbureaus.
Hieronder lees je achtereenvolgens:
- Wettelijke grondslag van energiebeheer
- Op welk detailniveau is monitoring verplicht/zinvol?
- Hulpmiddelen bij energiebeheer
1. Wettelijke grondslag
Bedrijven kunnen vanuit meerdere wettelijke kaders verplicht worden tot energiebeheer.
- Activiteitenbesluit (met Erkende Maatregelen (EM))
Midden- en grootverbruikers voor de wet (locaties met een energieverbruik > 50.000 kWh (incl. eigen opwek) en/of > 25.000 m3 aardgasequivalent per jaar) zijn verplicht energiebesparende maatregelen uit te voeren. Voor veel branches zijn daartoe Erkende Maatregelen opgesteld (zie ook de tip Voldoe aan (erkende) maatregelen uit Activiteitenbesluit). Vanuit die Erkende Maatregelen is energiebeheer verplicht.- Alle bedrijven die in een branche vallen waar Erkende Maatregelen voor zijn zijn vanuit Doelmatig Beheer en Onderhoud verplicht energiegegevens te registreren en analyseren (zie ook tip Jaarlijks doelmatig beheer en onderhoud van (erkende) energiemaatregelen).
- Voor enkele branches is aanvullend een energieregistratie- en bewakingssysteem (EBS) verplicht. Dit staat in de Erkende Maatregel ‘Energieregistratie- en bewakingssysteem’. De branches zijn: gezondheids- en welzijnszorg, kantoren, onderwijs, hotels en restaurants, sport en recreatie en detailhandel (verder in dit artikel ‘EBS-branches’ genoemd). Afhankelijk van het energieverbruik varieert de voorgeschreven techniek van een slimme meter tot registratiesoftware gekoppeld aan het gebouwbeheersysteem (GBS) en worden ook minder of meer analyses verwacht. Let wel: erkende maatregelen zijn niet verplicht, een bedrijf kan de maatregel op een alternatieve manier invullen.
- Energie Efficiency Richtlijn (meestal afgekort tot EED)
EED-plichtige bedrijven moeten iedere vier jaar een verslag maken met per locatie energiegegevens. EED-plichtige bedrijven zijn grote bedrijven met meer dan 250 medewerkers, of 50 miljoen euro omzet én 43 miljoen euro balanstotaal. Zie voor meer informatie de website van RVO. - Milieuvergunning
In de volgende paragraaf is verder toegelicht welke gegevens geregistreerd en geanalyseerd moeten worden.
2. Op welk detailniveau is monitoren verplicht/zinvol?
Jouw energieverbruik bepaalt op welk detailniveau je moet monitoren. In onderstaande tabel staan de wettelijke verplichtingen en het advies van Stimular. Dit advies is bedoeld voor zowel bedrijven mét als bedrijven zonder wettelijke verplichting tot energiebeheer.
EM = Erkende Maatregelen voor energiebesparing
EED = Richtlijn energie-efficiëntie
Grafiek A, B, C en D: zie tip Analyseer data van slimme energiemeter
| Jaarverbruiken | |
| Bron gegevens | Deze staan op de jaarrekening van de energieleverancier. |
| Verplichting EM | Verplicht. |
| Verplichting EED | Verplicht, gegevens over 1 jaar. |
| Advies Stimular | Altijd doen, ook als er geen wettelijke verplichting is. Vaak is het daarbij zinvol ook kengetallen te analyseren, bijv. jaarverbruik per vloeroppervlak, per gebouwinhoud, per fte of per productie-eenheid. Vergelijk met eerdere jaren of met anderen, zie ook tip Vergelijk milieuscore / Milieubarometer met branchegenoten. |
| Maandverbruiken | |
| Bron gegevens | Deze zijn beschikbaar als je een slimme meter hebt of grootverbruiker bij het netwerkbedrijf bent. |
| Verplichting EM | Verplicht indien gegevens beschikbaar. |
| Verplichting EED | Verplicht, gegevens over 1 jaar. |
| Advies Stimular | Altijd doen indien deze gegevens beschikbaar zijn, ook als er geen wettelijke verplichting is. Analyseren van maandverbruiken is vrijwel onmogelijk zonder kengetallen. Bijv. gasverbruik per graaddag en elektriciteitsverbruik per productie-eenheid. |
| Vijfminuten- / kwartierwaarden | |
| Bron gegevens | Deze zijn beschikbaar als je een slimme meter hebt of grootverbruiker bij het netwerkbedrijf bent. |
| Verplichting EM | Verplicht in EBS-branches indien > 88.000 kWh of > 25.000 m3 aardgasequivalenten per jaar of bruto vloeroppervlak > 1.500 m2 (Voorgestelde techniek: slimme meter, verwachte analyse: grafiek A en B). |
| Verplichting EED | Alleen voor elektriciteit indien gegevens beschikbaar. |
| Advies Stimular | Voorzie elektriciteitsmeters > 50.000 kWh en aardgasmeters > 25.000 m3 per jaar versneld van een slimme meter. Analyseer minimaal eenmaal of jouw installaties goed zijn ingeregeld. Herhaal dit: na inregelen, bij toename in jaarverbruik, bij aanpassingen aan gebouw of gebruik. |
| Vijfminuten- / kwartierwaarden van aardgas gerelateerd aan de buitentemperatuur | |
| Bron gegevens | Deze zijn beschikbaar als je een slimme meter hebt of grootverbruiker bij het netwerkbedrijf bent. De buitentemperatuur vind je bij KNMI. Sommige energieportals laten ook de buitentemperatuur zien. |
| Verplichting EM | Verplicht in EBS-branches indien > 265.000 kWh of > 75.000 m3 aardgasequivalenten per jaar of bruto vloeroppervlak > 4.400 m2 (Voorgestelde techniek: EBS, verwachte analyse: grafiek C). |
| Verplichting EED | – |
| Advies Stimular | Analyseer dit voor locaties met gasverbruik > 25.000 m3 per jaar minimaal eenmaal om te bekijken of jouw stookinstallatie goed is ingeregeld. Herhaal dit: na inregelen, bij toename in jaarverbruik, bij aanpassingen aan gebouw of gebruik. |
| Vijfminuten- / kwartierwaarden aardgas en elektriciteit koelmachine (!) gerelateerd aan de buitentemperatuur | |
| Bron gegevens | Deze zijn beschikbaar als je een slimme meter hebt of grootverbruiker bij het netwerkbedrijf bent. Voor vijfminuten- / kwartierwaarden van koelmachine is een tussenmeter nodig. De buitentemperatuur vind je bij KNMI. |
| Verplichting EM | Verplicht in EBS-branches indien gebouwbeheersysteem (GBS) aanwezig is en gasverbruik > 170.000 m3 per jaar of elektriciteitsverbruik > 1.000.000 kWh per jaar of bruto vloeroppervlakte > 10.000 m2. (Voorgestelde techniek: energieregistratie- en bewakingssysteem (EBS) gekoppeld aan GBS, verwachte analyse: grafiek D). |
| Verplichting EED | – |
| Advies Stimular | Analyseer dit voor locaties met gasverbruik > 25.000 m3 én een apart bemeterde elektrische koeling minimaal eenmaal om te bekijken of jouw stook- en koelinstallatie goed zijn afgestemd. Herhaal dit: na inregelen, bij toename in jaarverbruik, bij aanpassingen aan gebouw of gebruik. |
Een energiemanagementsysteem van meer dan alleen de hoofdaansluiting is verplicht indien je deelneemt aan de MJA en voor ETS-ondernemingen. Raadpleeg ook tip Energiemanagement.
3. Hulpmiddelen
Stimular adviseert de Milieubarometer voor registratie van jaarverbruiken. Grafieken, kengetallen en branchegemiddelden ondersteunen de analyse. Je registreert hier meteen ook andere milieugegevens en vergelijkt jouw jaargegevens met branchegenoten. Lees verder in tip Registreer milieugegevens met de Milieubarometer.
Met grootverbruikmeters (elektriciteitsaansluiting > 3×80 ampère of gasaansluiting > 40 m3 per uur) en slimme meters zijn meetgegevens van de hoofdmeters van aardgas en elektriciteit op kwartier- en/of uurwaarden beschikbaar. Lees verder over slimme meters op Wikipedia. Het verbruik per twee maanden wordt altijd verstrekt. Je dient toegang te regelen tot de detaildata via een digitale verbruiksmanager of energieportal (dat is namelijk niet in alle situaties standaard). Er zijn vele digitale verbruiksmanagers beschikbaar, via netwerkbeheerders, energieleveranciers en andere dienstverleners. Grafieken laten het verbruik en het vermogen over een bepaalde periode (dag, week, maand, jaar) zien. Er is nog geen goed overzicht van de functionaliteiten van de diverse applicaties (zomer 2018).
In sommige energieportals is al een koppeling gemaakt met de buitentemperatuur. Meestal echter nog niet zo dat je grafiek C kunt maken. Stimular adviseert op dit moment (2018) daarvoor geen speciaal energieregistratie- en bewakingssysteem (EBS) aan te schaffen. Voer de analyse uit met de beschikbare grafieken, maak evt. aanvullend handmatig grafiek C en vraag je energieportal of deze grafiek toegevoegd kan worden. Stimular verwacht dat deze portals hun functionaliteiten gaan uitbreiden om beter aan te sluiten op de wet. Voor een nog grotere groep gebouwen zal de portal dan voldoen als EBS.
In de toekomst zullen alle energieaansluitingen voorzien zijn van een slimme meter en is deze analyse voor iedere aansluiting mogelijk. Voor grootverbruikers elektriciteit (aansluiting > 3×80 ampère) die geen grootverbruiker gas zijn (aansluiting <= 40 m3 per uur) is een slimme gasmeter nog niet altijd mogelijk. De slimme gasmeter verstuurt z’n data namelijk via de slimme elektriciteitsmeter die in dit geval niet aanwezig is.
Een energieregistratie- en bewakingssysteem (EBS) bestaat meestal uit hardware en software. Het heeft meer functionaliteiten dan digitale verbruiksmanagers. Bijvoorbeeld de verbruiksgegevens in relatie tot de buitentemperatuur, registratie van een tussenmeter of automatische alarmering bij een afwijking. Meer informatie: webpagina RVO helpt bij het formuleren van de wensen en functionaliteiten van de energiemanagementsoftware (EMS) en de keuze voor één of meerdere geschikte EMS-leveranciers. Stimular adviseert simpel te beginnen met de mogelijkheid om het systeem uit te breiden.
Als uit de analyses blijkt dat installaties goed ingeregeld zijn, dan voegt een EBS mogelijk niet veel toe. Realiseer je wel dat je moet kunnen laten zien dat energiebeheer gestructureerd en periodiek wordt uitgevoerd.
Als installaties niet goed blijken ingeregeld, dan is het EBS mogelijk wel de investering waard. Stimular adviseert een EBS voor organisaties met grote kans op afwijkingen in verbruiken. Bijvoorbeeld organisaties met veel gebouwen, gebouwen met meerdere zones / gebruikspatronen en gebouwen waar meerdere mensen de instellingen kunnen wijzigen. Ons advies: begin met een simpel systeem.
Een EBS kan aan een gebouwbeheersysteem (GBS) gekoppeld worden. Voordeel is dat dan vaak data van het GBS gekoppeld kan worden aan het energieverbruik en automatische analyse en automatische sturing mogelijk is. Lees verder in tip Gebouwbeheersysteem.
Milieu aspecten
Monitoring levert een besparing op zodra vervolgmaatregelen worden genomen. Onderzoek heeft aangetoond dat actief energiebeheer altijd bespaart, soms tot zelfs 33%.
Financiële aspecten
De maatregel verdient zich vaak binnen 5 jaar terug. Vraag een offerte aan bij uw huisinstallateur. Vaak is de terugverdientijd veel korter dan 5 jaar.
De kosten van registratie en monitoring van energie lopen sterk uiteen.
- De Milieubarometer kost € 249 om te beginnen en vervolgens € 85 (prijspeil 2023) per jaar per gebouw.
- Het inzien van data van slimme meters en telemeters kost ongeveer € 100 per meter per jaar.
- De aanschafkosten van meer geavanceerde softwarepakketten bedraagt over het algemeen tussen de € 2.000 en € 5.000. Daarnaast moeten ook eigen uren worden gerekend voor het invoeren van alle energiegegevens. En ook voor hardware-aanpassingen zijn extra kosten.
Aanvullende informatie
Erkende maatregel voor energiebesparing
Het Activiteitenbesluit schrijft voor dat bedrijven en organisaties die aan bepaalde voorwaarden voldoen verplicht zijn rendabele energiebesparende maatregelen te nemen. Deze maatregel is voor een of meerdere branches rendabel ofwel erkend. Een maatregel is erkend op een zelfstandig moment (zo snel mogelijk) of op een natuurlijk moment (bij vervanging/renovatie) en soms afhankelijk van de situatie. Lees meer in de maatregel Voldoe aan (erkende) maatregelen uit Activiteitenbesluit. Op de website van Infomil staat per branche een overzicht van de erkende maatregelen met daarbij de technische en economische randvoorwaarden.
Energiezuinige technieken moeten goed beheerd worden om te besparen wat mogelijk is. Daarom heeft de overheid voor alle erkende energiemaatregelen aangegeven welk doelmatig beheer en onderhoud (DBO) nodig is. Beoordeel jaarlijks of de techniek nog goed functioneert. Lees meer in de tip Jaarlijks doelmatig beheer en onderhoud van (erkende) energiemaatregelen.
Voor het gebruiken van een energieregistratie- en bewakingssysteem zijn de DBO-maatregelen:
- Registreren en monitoren van het elektriciteits- en aardgasverbruik met het onderzoeken van afwijkingen en treffen van maatregelen.
- Periodiek controleren maand- of jaaroverzichten met de energieverbruiken en het analyseren van de afwijkingen.
- Periodiek controleren van beschikbare gegevens over het energieverbruik over de dag-, avond-/nacht- en weekendperiode en het analyseren van afwijkingen.
Energiebeheer van vervoer
Lees voor energiebeheer van energie voor vervoer en registratie van andere milieugegevens verder in tip Registreer milieugegevens met de Milieubarometer en Monitor brandstofverbruik.
Inzoomen op gebouwdelen en apparaten
Naast registratie op niveau van de energiemeter kan je inzoomen op gebouwdelen en apparaten. Daarvoor maak je gebruik van energiemeters of tussenmeters.
- Een energiemeter is een apparaatje dat je in het stopcontact stopt met daarna de stekker van het te meten apparaat erin. De energiemeter meet het elektriciteitsgebruik van deze stekker (meestal één apparaat). Een energiemeter wordt ook wel een elektriciteitsmeter, stroommeter of energiekostenmeter genoemd. Sommige energiemeters kunnen gekoppeld worden aan internet, zodat je via smartphone, tablet of computer kunt zien hoeveel elektriciteit een apparaat gebruikt. Belangrijke punten om op te letten bij aanschaf zijn nauwkeurigheid, drempelwaarde, weergeven cos-phi, afleesbaarheid als meter in een donker hoekje zit, eigen verbruik van de meter zelf, en of er een batterij in moet (sommige meters hebben een condensator zodat de meetwaarden een half uur vastgehouden worden na verwijdering uit het stopcontact).
- Lees verder over tussenmeters in tip Tussenmeters voor onderhuurders, gebouwdelen of specifieke apparatuur. Stimular adviseert om tussenmeters te gebruiken voor:
- grote energieverbruikers als WKK (gas, GJ en kWh) en WKO (GJ, kWh) (zie ook tip Bewaak en verbeter functioneren WKO-systeem)
- per gebouw voor locaties met meerdere gebouwen op één energiemeter
- (onder)huurders met geschat verbruik > 50.000 kWh en/of 25.000 m3 aardgas per jaar
Bron: Stichting Stimular, Infomil: kennisbank Energiebesparing en Winst