In veel bedrijven en organisaties is het mogelijk vaker en langer het licht uit te doen.

Vaak loopt er in een bedrijf meer stroom door elektriciteitskabels en apparaten dan er nuttig wordt gebruikt. Die extra stroom wordt niet gemeten door een gewone verbruiksmeter en wordt aangeduid met blindstroom. Voorkom of beperk blindstroom indien je betaalt voor blindstroom. Zo ook indien je het vermogen van jouw aansluiting moet laten vergroten; mogelijk kost verlaging van de blindstroom minder dan aanpassen van de aansluiting.

Door lichtkoepels of lichtstraten kan zonlicht de ruimte onder de luifel verlichten. Op zonnige dagen én lichtbewolkte dagen biedt het daglicht vrijwel altijd voldoende verlichting. Maak jaarlijks het lichtdoorlatende deel van de luifel schoon. Om deze besparing te realiseren moet het kunstlicht natuurlijk wel uitgeschakeld worden. Het is handig dit automatisch te regelen met een daglichtsensor. Besteed – als de luifel gerenoveerd wordt – ook aandacht aan efficiënte verlichting en juiste schakeling hiervan.

Duurzaam verlichten begint met het optimaal gebruik van daglicht, dat wil zeggen bij een goed ontwerp van de daglichtopeningen (ramen, lichtkoepels, lichtstraten en glasstroken in scheidingswanden). Enerzijds kost dit minder energie voor verlichting. Maar minstens zo belangrijk: mensen vinden daglicht prettig. Denk aan bedrijfshallen en zwembaden waar daglicht (via de gevel) slechts beperkt binnen kan komen. Overweeg daglichttoetreding via het dak bij nieuwbouw of vernieuwing van het dak.

Duurzaam verlichten begint met het optimaal gebruik van daglicht, dat wil zeggen bij een goed ontwerp van de daglichtopeningen (ramen, lichtkoepels, lichtstraten en glasstroken in scheidingswanden). Enerzijds kost dit minder energie voor verlichting. Maar minstens zo belangrijk: mensen vinden daglicht prettig.

Met een daglichtafhankelijke regeling wordt de hoeveelheid kunstlicht afgestemd op de lichtbehoefte, afhankelijk van de hoeveelheid daglicht. De daglichtafhankelijke regeling kan gekoppeld worden aan een lamp, een lichtstraat of de gehele verlichting in een gehele ruimte. Besparing op het elektriciteitsverbruik voor verlichting tot 50%. Wanneer daglicht beperkt is, zal de besparing 20 tot 30% zijn.

Gebruik van daglicht bespaart energie en is prettig voor de medewerkers. Sommige ruimten lijken echter onbereikbaar voor daglicht, bijvoorbeeld omdat ruimten niet grenzen aan de buitenwanden van het gebouw. Pas in dit soort gebouwen een daglicht(geleiding)systeem toe. Dit is een kleine ronde daglichtkoepel met daaronder een buis met een reflecterende binnenwand die het licht tot ongeveer 10 meter het gebouw in transporteert.

Sommige ruimten kunnen deels met minder licht. Hier branden lampen langdurig, waarbij een hoog (kunst-) lichtniveau niet altijd nodig (of misschien wel ongewenst) is. Dim hier de verlichting. Toepassingen zijn bijvoorbeeld: ruimte met voldoende daglicht, (inpandige) gang in een zorginstelling, sportzaal of fietsenberging.

Soms is het lichtniveau ruim boven de arbonorm. In deze gevallen kan door het uitdraaien van TL-buizen simpel energie bespaard worden, terwijl er nog steeds voldoende licht is. Haal in een armatuur met 4 TL-buizen bij voorkeur 2 buizen weg (en niet slechts 1).

Vervang gloei-, halogeen- en hogedrukkwiklampen. Voor kleine spots, bijvoorbeeld voor het aanlichten van kleine voorwerpen vanaf korte afstand, zijn led-lampen een energiezuinig alternatief. Voor grote spots komen (hogedruk)metaalhal(ogen)ide lampen en hogedruknatriumlampen in aanmerking.

Wanneer verlichting alleen ter beveiliging is geïnstalleerd, hoeft deze alleen te gaan bij aanwezigheid van indringers: de zogenaamde schrikverlichting. Dit kan met aanwezigheidsdetectie gekoppeld aan de buitenverlichting. Als indringers herkenbaar moeten zijn, is permanente verlichting noodzakelijk op inbraakgevoelige plaatsen. Bij camerabeveiliging moet de verlichting worden afgestemd op het minimale verlichtingsniveau dat de camera nodig heeft.

Kies de buitenverlichting, op basis van benodigde kleurweergave, zo energie efficiënt mogelijk: variërend van een spaarlamp voor de buitenlamp tot hogedruknatriumlampen voor terreinverlichting. Gloeilampen, halogeenstralers, hogedrukkwiklampen, conventionele TL-lampen (T8) zijn meestal géén goede keuze voor buitenverlichting. Vervang deze. Kies voor een lamp op een moeilijk bereikbare plaats bij voorkeur een lamp met een lange levensduur.

bij hekwerkverlichting kan gebruik gemaakt worden van belichting van bovenaf of van onderaf. Kleurherkenning is niet noodzakelijk, daarom kan volstaan worden met een lamp met minder kleurweergave.

Door een efficiënte indeling van de verlichtingsmasten op een parkeerterrein en de juiste keuze van de hoogte van de mast en de soort verlichting kan de meest energiezuinige verlichting op een parkeerterrein worden geplaatst.

De techniek van led-theaterverlichting is rond 2010 in een stroomversnelling geraakt waardoor nu voor diverse podiumtoepassingen geschikte led-verlichting beschikbaar is. Het vervangen van klassieke theaterspots en andere podiumverlichting door led-verlichting bespaart veel elektriciteit. Daarnaast heeft LED andere voordelen zoals kleuren kunnen wijzigen zonder filters te wisselen, minder warmte(over)last in de zaal en een langere levensduur van de lampen. Voor witte (volg)spots zijn alternatieve zuinige technieken beschikbaar zoals CDM- en LEP-lampen.

Verlichting wordt voor reclamedoeleinden gebruikt, omdat lichte plekken de aandacht trekken. Let bij de keuze voor (energie efficiëntere) verlichting voor reclamedoeleinden op het lichtniveau in de omgeving, het armatuur, het lamptype en de wijze van schakelen.

Om te kunnen tanken is een lichtniveau van 400 lux gewenst. Wanneer efficiënte lampen worden gebruikt in goede armaturen kan dit met 6 tot 7 W/m2 worden bereikt. Vaak is de kleurweergave van doorslaggevend belang bij de keuze van de lamp. Een energiezuinige lamp met een goede kleurweergave en geschikt voor buitentoepassingen is de metaalhalogeenlamp. Hoogfrequente-TL is ook een goede keuze. Steeds vaker wordt led gebruikt als luifelverlichting, met name omdat led dimbaar is, en door het dimmen veel energie bespaard kan worden.

Voorkom het onnodig aanstaan van de biggenlamp door een halveringsschakelaar op de biggenlamp toe te passen.

Hoogfrequente TL-verlichting was hét energiezuinige alternatief voor ouderwetse TL met starters. Tegenwoordig is led een beter alternatief.

Per 1 januari 2023 is het verboden om kantoren met een energielabel D of slechter in gebruik te nemen of te hebben. Kantoren moeten vanaf dat moment minstens aan energielabel C voldoen. De verwachting is dat vanaf 2030 alle kantoren aan labelverplichting A moeten voldoen. Ook wil de overheid dat in 2050 alle kantoren energieneutraal en gasvrij zijn. Stimular raadt aan om de gebouwen die gerenoveerd worden voor 2023, direct te verbeteren naar minimaal energielabel A en bij voorkeur energieneutraal.

Door armaturen regelmatig schoon te maken kan er een hogere lichtopbrengst gerealiseerd worden. Vaak kunnen er dan een aantal lampen uitgezet worden. De arbeidskosten voor het schoonmaken kunnen worden verlaagd door te kiezen voor: antistatische reflectoren, open geventileerde armaturen of een gesloten afscherming.

Lijnvormige verlichting m.b.v. langwerpige fluorescentielampen (TL) is vooral gunstig in wat lagere hallen met vaste (hoge) magazijnstellingen. In hoge hallen (zonder magazijnstellingen) behaalt men het beste verlichtingsrendement met puntvormige verlichting met hogedruk gasontladingslampen (bijvoorbeeld natrium of metaalhal(ogen)ide). Globaal ligt het omslagpunt bij een halhoogte van 10 meter.

In bestaande situaties kunnen led-buizen geplaatst worden in bestaande TL-armaturen (retrofit). Deze buizen zijn op de markt onder namen als led-tubes, led-tl of T8-vervangers. Led in specifieke led-armaturen heeft een hogere efficiëntie dan retrofit oplossingen. Er zijn diverse led-armaturen beschikbaar, opbouw en inbouw.

Beperk geïnstalleerd vermogen verlichting liftcabine door het gebruik van led-lampen.

Noodverlichting brandt continu en verbruikt daardoor, ondanks het lage vermogen, jaarlijks veel elektriciteit. Led heeft een lager energieverbruik, lagere onderhoudskosten en meer gebruiksgemak dan TL.

Led-verlichting is energiezuinig. Led is toepasbaar als basisverlichting, sfeerverlichting, podium-verlichting, vluchtrouteverlichting, buitenverlichting, reclameverlichting en sportveldverlichting.

Led-verlichting is 80% zuiniger dan halogeen en produceert veel minder warmte. Op festivals kan led-verlichting als terreinverlichting gebruikt worden en voor podiumverlichting. Deze maatregel leidt tot een besparing in het dieselverbruik van aggregaten.

Led-sportveldverlichting is een alternatief voor conventionele veldverlichting met meerdere voordelen. Conventionele lampen leveren minder en lagere kwaliteit licht per Watt dan led-lampen. Verder zijn led-lampen te dimmen, veroorzaken ze minder strooilicht en gaan ze langer mee.

Noodverlichting brandt continu en verbruikt daardoor, ondanks het lage vermogen, jaarlijks veel elektriciteit. Een zeer zuinig alternatief is led-vluchtwegverlichting. Dat gebruikt maar 50% van het vermogen van TL-vluchtwegverlichting, waardoor de batterij langer meegaat. Ook de lamp gaat langer mee en dit samen bespaart fors op de jaarlijkse onderhoudskosten.

Installeer een stand-by schakeling. Het aangaan van de verlichting en eventueel de airco wordt hiermee gekoppeld aan het gebruik van de lift. De verlichting gaat pas aan wanneer de deuren openen. Na het verstrijken van een vooraf ingestelde tijd worden cabineverlichting en -ventilatie automatisch uitgeschakeld en schakelt de signalering op stand-by. Zo vermindert o.a. de warmte in de liftcabine en hoeft er minder gekoeld te worden. Aanwezigheidsdetectie voorkomt dat de verlichting uitschakelt wanneer er zich nog mensen in de lift bevinden.

Een metaalhalogenidelamp is een energiezuinige lamp voor situaties waarbij een goede kleurweergave (Ra 60 – 95) belangrijk is. Denk bijvoorbeeld aan buitenverlichting met gezichtsherkenning bij camerabewaking of verlichting van hallen of grote complexen waar lange tijd een hoge verlichtingssterkte nodig is. Metaalhalogenide-lampen zijn de opvolgers van hogedrukkwiklampen.

Een natriumlamp is een energiezuinige lamp voor situaties waarbij een goede kleurweergave en hoge verlichtingssterkte niet zo belangrijk is. Denk bijvoorbeeld aan buitenverlichting en verlichting van hallen of grote complexen.

Plaats in ruimten die niet continu bemenst zijn aan- of afwezigheidsdetectie (ook wel bewegingsmelder). Met sensoren wordt vastgesteld of iemand in het vertrek is. Is dit niet het geval, dan schakelt de verlichting na een bepaalde tijd automatisch uit.

Schakel buitenverlichting ‘s nachts zoveel mogelijk uit; tussen 0 en 6 uur zijn er weinig personen die je gebouw zullen zien. Gebruik een schemerschakelaar mét een tijdschakelklok. Wanneer buitenverlichting in de nachtelijke uren is gewenst, bijvoorbeeld voor inbraak- en vandalismepreventie, gebruik je aanvullend een bewegingsensor m het licht aan te schakelen.

Hotelkamers die niet in gebruik zijn, hebben geen verwarming of verlichting nodig. Daarnaast zullen de gasten niet altijd de verwarming en verlichting uitschakelen als ze de kamer verlaten. In gebouwen waar veel verschillende mensen gebruik van maken is het in de praktijk ondoenlijk om de gebouwgebruikers te stimuleren dat zij elektrische apparatuur, verlichting en verwarming bij vertrek uitschakelen. Er bestaan verschillende systemen voor het automatisch in- en uitschakelen van elektriciteit en verwarming per kamer.

Reclameverlichting hoeft alleen te branden als potentiële klanten de reclame ‘in het donker’ kunnen bekijken. Vaak brandt reclameverlichting de hele nacht, terwijl dit niet altijd nuttig is en zo onnodig elektriciteit wordt verbruikt. Schakel reclameverlichting met een schemerschakelaar én een tijdschakelklok.

Verlichting kan worden afgestemd op de aanwezigheid van mensen en/of de verlichtingsbehoefte. Dit kan door het aanbrengen van meerdere lichtschakelgroepen die elk apart aan- of uitgezet kunnen worden met gewone schakelaar of op basis van daglicht- of aanwezigheidssensoren. Deze maatregel leidt tot een gemiddelde energiebesparing voor verlichting van 15%.

De meeste verlichting werkt optimaal bij een spanning rond de 220 Volt. In bedrijven waar de netspanning hoger dan 227 Volt is, kan energie bespaard worden door een spanningsregelaar te installeren. Een spanningsregelaar zorgt ervoor dat de spanning in de meterkast wordt teruggebracht. Door de spanningsregelaar wordt het verlichtingsniveau ongeveer 10% lager, met als gevolg dat het rendement van de verlichtingsinstallatie toeneemt. Deze verlaging is voor het oog nauwelijks waarneembaar en gaat niet ten koste van het comfort.

De lichtopbrengst per tl-armatuur (lichtbak) kan worden verbeterd met spiegeloptiek armaturen. Bij bestaande tl-armaturen kunnen soms reflecterende kappen worden toegevoegd. Door armaturen mét reflectoren kan dezelfde lichtopbrengst worden gerealiseerd met minder lampen en/of armaturen. Uitgaande van een bestaande situatie zonder spiegeloptiek armaturen kan het aantal tl-buizen vaak gehalveerd worden.

Een tijdschakelklok kan worden toegepast om de verlichting uit te schakelen als hier geen behoefte aan is. De schakelaar kan gekoppeld zijn aan een armatuur, aan de verlichting in een ruimte of aan de verlichting van het gehele gebouw. Deze maatregel leidt tot een verlaging van het elektriciteitsgebruik tussen de 10 en 25%.

Een veegschakeling is een vorm van een tijdschakelklok. Deze schakelt de binnenverlichting op (zelf in te stellen) voorgeprogrammeerde vaste tijdstippen uit. Gebruikers kunnen zelf de verlichting weer inschakelen. Alternatief is aan- of afwezigheidsdetectie.

Voor de verschillende soorten werkzaamheden zijn vaak een grote diversiteit aan verlichtingsniveaus noodzakelijk. Door het werkoppervlakin te delen in verlichtingszones met op de werkzaamheden aangepaste verlichtingsniveaus kan voorkomen worden dat op bepaalde plaatsen een te hoog vermogen wordt geïnstalleerd.

Verlichtingsoffertes zijn alleen dan goed te beoordelen als de uitgangspunten helder en vergelijkbaar zijn. Een offerte voor led-lampen en armaturen (met optioneel bewegingsmelders) is bijvoorbeeld lastig te vergelijken met een offerte voor extra bewegingsmelders met behoud van de huidige verlichting. In deze tip lees je de aandachtpunten.

De term spaarlampen wordt (voortaan) gebruikt voor alle lampen met een energielabel A en B; dus naast de ‘traditionele’ spaarlampen (PL-lampen) ook led-lampen. Vaak is een spaarlamp te vinden die in het bestaande armatuur kan worden toegepast, soms is aanpassing van het armatuur noodzakelijk. Een led-lamp heeft de voorkeur.

Halogeenlampen mogen vanaf 2018 niet meer in de handel worden gebracht. Veel halogeenlampen zijn door energiezuinigere lampen in de bestaande armatuur te vervangen.

De koop en verkoop van hogedrukkwiklampen is verboden. De alternatieven zijn minder giftig en ook zuiniger. Vaak is een alternatief beschikbaar voor in de bestaande armatuur. Het loont hogedrukkwiklampen direct te vervangen en niet te wachten tot ze kapot gaan.

In veel situaties is een led-lamp beter dan een PL- of traditionele spaarlamp. Dit is als de lamp altijd brandt, of vaak aan- en uitgeschakeld wordt, of als dat niet gebeurt juist omdat de lamp langzaam start. Het loont de lamp direct te vervangen.

Lange tijd was de basisverlichting in een bedrijf TL-verlichting: eerst TL-buizen met starters (vaak conventionele TL genoemd), later (vaak dunne) TL-buizen met elektronische voorschakelapparaten (hoogfrequente TL). Led-verlichting is een energiezuinig alternatief voor beiden. De energiebesparing t.o.v. conventionele TL is groot: vervang die zo snel mogelijk.

Voorkom onnodige veldverlichting. Maak HQI veldverlichting per veld schakelbaar.

Het vervangen van verlichtingsarmaturen is een grote investering. Door het plaatsen van reflectoren via een ‘opklik-systeem’ kunnen bestaande armaturen eenvoudig worden omgebouwd tot armaturen met spiegeloptiek. Hierdoor zal: meer licht op de (werk)plek aankomen; minder elektriciteit nodig zijn om het gewenste lichtniveau te realiseren; mogelijk met minder lampen volstaan kunnen worden.