Thermostatische radiatorkranen of ruimtethermostaten

Beschrijving

Ruimtethermostaten en thermostaatkranen op de radiatoren zorgen voor de juiste temperatuur in een ruimte op het juiste moment. Plaats ze waar individuele naregeling ontbreekt en de ruimte regelmatig te warm is. Thermostaatkranen bijplaatsen op radiatoren is altijd mogelijk. Vraag in complexe situaties advies aan de installateur.

Thermostaten zijn een aanvulling op de centrale regeling. Vaak regelt een centrale cv-regeling dat de cv-ketel op de juiste tijd aan staat en het cv-water op de juiste temperatuur is (volgens de stooklijn, zie tip Pas temperatuur cv-water aan aan het seizoen). Zonder naregeling gaat de verwarming in alle ruimtes tegelijk aan en uit. De centrale regeling kan ook niet anticiperen op specifieke situaties (bijv. afwijkende streeftemperatuur, interne warmteproductie of zoninstraling). Thermostatische radiatorkranen en ruimtethermostaten regelen de temperatuur in een ruimte. Ze voorkomen dat een ruimte te warm wordt.

Thermostatische radiatorkranen

Andere namen zijn thermostatische radiatorafsluiters of thermostaatkranen. De thermostaatkraan regelt de ruimtetemperatuur door de hoeveelheid warm water die door de radiator stroomt te regelen. Draaien aan de radiatorknop om de temperatuur in de ruimte te optimaliseren, is daardoor niet steeds nodig.

De thermostatische radiatorkraan is vaak uitgevoerd als een grote radiatorknop met de standen van 1 tot en met 5 en een stand met vorst-icoon erop. Er zijn ook digitale radiatorkranen (met een display). Andere functionaliteiten zijn: voeler op afstand, programma-instelling, (eigen tijdklok, slimme thermostaatknop), instelmogelijkheid op afstand, vandaalbestendigheid.

Tips voor Thermostatische radiatorkranen:

• Een goede stand van de thermostaatknop is vaak tussen 2 en 3. Controleer regelmatig of deze niet te hoog is ingesteld (veel mensen snappen de werking niet en zetten de thermostaatknop op een hogere stand om sneller op te warmen).
• Als er veel thermostaatkranen zijn, loont het de cv-pomp van die groep te vervangen door een Frequentiegeregelde cv-pomp.
• De knop moet naast de radiator zitten (daarom meestal horizontaal). Zo wordt de voeler niet beïnvloed door de warmte die de radiator afgeeft.
• Verder moet de voeler (zoveel mogelijk) vrij zijn van thermische obstakels zoals gordijnen. Als de warmte niet weg kan, wordt de voeler warm en sluit de kraan. Het effect is een koude kamer en/of klachten dat de thermostatische radiatorkraan niet werkt.

Ruimtethermostaten

Een ruimtethermostaat stuurt de ketel aan en bedient eventueel ook regelkleppen van zones. De regelklep regelt de hoeveelheid cv-water naar het warmteafgiftesysteem / de zones.

Op de ruimtethermostaat is vaak een instelmogelijkheid van de ruimtetemperatuur zichtbaar. Er zijn verschillende soorten ruimtethermostaten: conventioneel, digitaal, klokthermostaat (met tijdschakeling en/of overwerktimer), slimme thermostaat. Voor hotels zijn er thermostaten die automatisch naar een lagere temperatuur schakelen wanneer een bepaalde tijd geen beweging wordt gesignaleerd (zie ook tip Schakel elektriciteit en verwarming van hotelkamers automatisch). Pricewise heeft een webpagina over slimme thermostaten die helpt de systemen te vergelijken. Bruikbaar voor huishoudens en kleine bedrijven.

Tip: Hang de ruimtethermostaat op (minimaal) 1,5 meter hoogte uit de zon aan de muur.

Toepasbaarheid

Thermostatische radiatorkranen zijn (zoals de naam al zegt) (vrijwel) alleen toepasbaar bij radiatoren. Ruimtethermostaten zijn – in tegenstelling tot radiatorkranen – ook toepasbaar bij andere warmteafgiftesystemen, zoals vloer- en wandverwarming en convectoren. Thermostaatkranen en ruimtethermostaten zijn alternatieven van elkaar. Gecombineerd in één ruimte werkt (meestal) niet.

Thermostaatkranen bijplaatsen op radiatoren is altijd mogelijk. Zorg wel dat er altijd één radiator open blijft of een by-pass is.

Een ruimtethermostaat bijplaatsen is complexer. Een cv-ketel moet geschikt zijn voor extra ruimtethermostaten. Bij een huis-tuin-en-keuken-cv is dat niet altijd het geval. In dat geval kan je zoneregeling gebruiken. Zie daarvoor de aanvullende informatie. Vraag in complexe situaties advies aan de installateur.

Milieuaspecten

Besparing op energie door de verwarming af te stemmen op de warmtevraag. De besparingen zijn afhankelijk van gebruik en ruimte en bedraagt circa 20 m³ aardgas per radiatorkraan.

Financiële aspecten

Een individuele regeling van de temperatuur per ruimte kost op een zelfstandig moment naar schatting € 1 (materiaal) + € 1 (arbeid) per m². En op een natuurlijk moment € 0 (materiaal) + € 0(arbeid). Kosten 2023. De terugverdientijd is minder dan vijf jaar.

Een vuistregel voor de kosten van thermostaatkranen en ruimtethermostaten is € 1,50 per vierkante meter.

De investeringskosten voor een radiatorkraan variëren van € 40 tot € 75 (inclusief montage).

De kosten voor een zoneregeling of slimme thermostaat zijn € 1.000 tot € 2.500 voor een klein bedrijfsgebouw. Bepalend zijn het aantal radiatoren en of een extra bypass nodig is.

Aanvullende informatie

(Slimme) zoneregeling

In veel kleine bedrijfsgebouwen en woningen bepaalt één ruimtethermostaat of de cv-ketel aanslaat. Als de ruimte met de ruimtethermostaat op de juiste temperatuur is, slaat de ketel uit en kan de verwarming in andere kamers niet aan. Dat levert problemen op als ruimtes heel verschillend gebruikt worden. Denk bijvoorbeeld aan een kantoor aan huis, of een winkel en bovenwoning die één cv-ketel delen. Lang waren er twee oplossingen.

1. Het leidingnet wordt in het stookseizoen altijd verwarmd, zodat iedere radiator (of ander afgiftesysteem) warmte kan nemen. Thermostatische radiatorkranen regelen de radiatoren en een weersafhankelijke regeling zorgt dat de ringleiding zo efficiënt mogelijk verwarmd wordt (zie tip Weersafhankelijke regeling). Deze oplossing is relatief onzuinig omdat het leidingnet ook warm gehouden wordt als er in geen enkele ruimte een warmtevraag is.
2. Alternatief is een zoneregeling. De regeling per zone werkt (traditioneel) via een regelventiel in de verwarmingsleiding. De radiatoren die op deze leiding aangesloten zijn, behoren tot dezelfde zone / groep. Deze radiatorzones worden door extra thermostaten geregeld. Om ruimtes als één zone te kunnen aansluiten, kan het nodig zijn om cv-leidingen aan te passen. Deze oplossing is dan ook zelden mogelijk in de bestaande bouw.

Door betere software en draadloze regelingen zijn er inmiddels systemen waar meerdere (programmeerbare) ruimtethermostaten en thermostaatkranen de cv-ketel aan kunnen sturen, ook als er geen zones/groepen zijn. Dit kan per kamer of per zone, afhankelijk van het systeem.

Erkende maatregel voor energiebesparing

Het Activiteitenbesluit schrijft voor dat locaties die aan bepaalde voorwaarden voldoen verplicht zijn rendabele energiebesparende maatregelen te nemen. Deze maatregel is (onder voorwaarden) rendabel ofwel erkend. Een maatregel is erkend op een zelfstandig moment (“Direct uitvoerbaar? Ja”) of op een natuurlijk moment (bij vervanging/renovatie) en soms afhankelijk van de situatie. Lees meer in de maatregel Voldoe aan (erkende) maatregelen uit Activiteitenbesluit. Op de website van RVO kan je de volledige Erkende Maatregelenlijst (EML) 2023 downloaden met daarbij de technische en economische randvoorwaarden.

Energiezuinige technieken moeten goed beheerd worden om te besparen wat mogelijk is. Daarom heeft de overheid voor alle erkende energiemaatregelen aangegeven welk doelmatig beheer en onderhoud (DBO) nodig is. Beoordeel jaarlijks of de techniek nog goed functioneert. Lees meer in de tip Jaarlijks doelmatig beheer en onderhoud van (erkende) energiemaatregelen.

Voor ruimteverwarming zijn de DBO-maatregelen:

• Controleren en vastzetten van de (thermostatisch) radiatorknoppen in openbare ruimten.
• Controleren en verwijderen van obstakels bij radiatoren die de warmteafgifte beperken. Zie tip Verbeter warmteafgifte door radiatoren.
• Waterzijdig inregelen van de radiatoren van de verwarmingsinstallaties. Zie tip Waterzijdig inregelen van verwarmings­instal­la­tie.
• Controleren instellingen van de frequentieregeling cv-pomp.
• Controleren instellingen bedrijfstijden. Zie tip Zet verwarming lager of uit.
• Controleren instellingen stookgrenzen (afstellen op warmtebehoefte). Zie tip Juiste instelling van de stookgrens.
• Controleren instellingen stooklijnen (afstellen op warmtebehoefte). Zie tip Pas temperatuur cv-water aan aan het seizoen.
• Controleren betrouwbaarheid binnen- en buitenvoelers (ijken sensoren).
• Controleren of binnen- en buitenvoelers op een representatieve plek zijn geïnstalleerd (hermonteren/-installeren voelers). Zie tip Temperatuursensoren klimaatinstallatie op de juiste plaats.
• Controleren temperatuurinstellingen stookinstallatie voor buiten bedrijfstijden (nachtverlaging). Zie tip Juiste nachttemperatuur.
• Periodiek onderhouden van de stookinstallatie.
• Verlagen instellingen temperatuur van het tapwater tot minimaal 60 graden Celsius.
• Controleren retourwatertemperatuur na distributie en warmteafgifte. Zie tip Controleer structureel functioneren van de cv-regeling.
• Voorkomen van een gelijktijdige verwarming en koeling van een ruimte door middel van het instellen van een ‘dode zone’ tussen koelen en verwarmen. Zie tip Stel een dode zone in tussen koelen en verwarmen.

Bronnen: Stichting Stimular, Erkende Maatregelenlijst 2019, Erkende Maatregelenljst (EML) 2023 en Informatiebank, Pricewise