Beschrijving
Led wordt steeds meer als basisverlichting gebruikt in kantoren en bedrijfsruimten.
Led in TL-armaturen
In TL-armaturen kunnen soms led-buizen geplaatst worden. Deze led-buizen zijn op de markt onder namen als led-tubes, led-tl of T5 / T8-vervangers.
- Er zijn led-TL-buizen die met kleine of zonder verdere aanpassing aan de armatuur geplaatst kunnen worden (retro-fit). Deze zijn er voor T8- en voor T5-TL-buizen.
- Plaats bij het verwijderen van de starter altijd een led-starter terug. Doe je dat niet, dan wijzig je het armatuur en vervalt de goedkeuring. Dit heeft gevolgen voor bijv. de verzekering en de arbeidsinspectie. In uitzonderlijke gevallen heeft de producent van de armatuur bepaald dat de armatuur alleen gebruikt mag worden met ‘echte’ TL-buizen met starters. Check dit bij de leverancier van de armatuur.
- HF-armatuur (dus met elektronisch voorschakelapparaat (EVSA) ofwel elektronische ballast of driver)? Niet alle HF-armaturen zijn geschikt voor led-buizen. Grote fabrikanten, als Signify en Osram, publiceren online lijsten met HF-TL armaturen die geschikt zijn voor retrofit-led-buizen. Je kunt dit ook eenvoudig testen door de TL-buizen in één armatuur te vervangen door led. Als het niet werkt, dan is het ingewikkelder en heb je de hulp van een installateur nodig.
- Er zijn ook led-lampen waar voorschakelapparatuur verwijderd of overbrugd / vervangen moet worden (ombouwen / renoveren). Hierdoor vervallen garantie, claim of ondersteuning van de armaturenfabrikant en ligt de verantwoording bij eventuele calamiteiten bij de ombouwer. Er zijn ombouwers die de installatie keuren en garantie geven. Over het algemeen is de kwaliteit van deze oplossing beter.
- In armaturen met accu’s (noodverlichting) is het niet mogelijk alleen de lampen te vervangen.
De meeste led-TL-buizen hebben 2/3 van de lichtopbrengst t.o.v. goede conventionele tl-buizen. Niet in alle situaties wordt het oude lichtniveau bereikt, en de spreiding van het licht kan anders zijn dan bij de huidige verlichting. Test de lampen daarom in verschillende ruimten. Veelal zijn er per lengte en lichtkleur twee varianten: één met wat minder vermogen (Watt) en licht (lumen), en één met wat meer. Vuistregel is dat voor ruimtes van normale hoogte die van minder Wattage voldoen en dat voor hoge ruimtes die met meer Wattage nodig zijn.
Houd in de gaten dat een led-tl buis niet helemaal rondschijnt zoals een TL-buis. Dit kan tot een andere lichtverspreiding leiden, vooral bij goedkopere led-tubes die vaak een ‘smalle’ stralingshoek hebben.
Er zijn webwinkels met een goed filter. Als je de lengte van de TL-buis, het type voorschakelapparaat en de huidige lichtkleur of -code weet, blijft er een beperkt aantal geschikte led-buizen over.
TL8-lampen mogen vanaf sept. 2023 niet meer geproduceerd worden. Dat betekent dat je hiervoor over moet schakelen op led-buizen in deze armaturen, of nieuwe armaturen.
Nieuwe armaturen
Led in specifieke led-armaturen heeft een hogere efficiëntie dan retrofit oplossingen. Er zijn diverse led-armaturen beschikbaar, opbouw en inbouw. Voor kantoren is dit vaak een led-paneel: een (aan de onderzijde) vlakke plaat net zo groot als een plafondplaat (60 bij 60 cm of 30 bij 120 cm). Voor industriële toepassingen zijn ook armaturen beschikbaar die bestand zijn tegen ruwe omstandigheden (extreem hoge en lage temperaturen, trillingen). De meest gangbare formaten zijn 120 bij 30 cm en 150 bij 30 cm, maar er zijn ook ‘puntvormige’ led-lampen verkrijgbaar ter vervanging van gasontladingslampen.
Toepasbaarheid
Algemeen toepasbaar.
Led is zeer geschikt in combinatie met een daglichtafhankelijke regeling daglicht afhankelijke regeling of een bewegingsmelder. In deze gevallen kan de besparing oplopen tot 80%.
Led is ook goed geschikt in koude omgevingen (daar was speciale TL voor nodig).
Sommige led-leveranciers beweren dat de lichtopbrengst van led door een gewone lux-meter wordt onderschat. Dit effect is er wel, maar het is hooguit 2%, kleiner dan diverse andere mogelijke foutbronnen bij het meten. Bij andere lichtbronnen met koel licht (zoals ‘witte’ TL) treedt het effect overigens ook op.
Na verloop van tijd neemt de hoeveelheid licht die verlichting levert af. Bij TL is dit ongeveer 8% na 2.000 branduren en 16% na 10.000 branduren. Voor ledverlichting is dit per type verschillend. Voor led is er de LB-normering. De LB-normering geeft aan wat de kwaliteit is van de lamp. De L-waarde geeft aan hoeveel procent van de aanvankelijke lichtopbrengst er aan het einde van de levensduur nog over is. De B-waarde geeft aan welk deel van de verlichting slechter presteert dan de voorheen gegeven L-waarde. Hoe hoger de L-waarde en hoe lager de B-waarde hoe hoger de kwaliteit.
Milieu aspecten
Door het toepassen van led-verlichtig vermindert het elektriciteitsverbruik. Led ten opzichte van conventionele TL-verlichting bespaart 20 tot 50% en led ten opzichte van HF-TL 10 tot 40%. In combinatie met een daglichtafhankelijke regeling of een bewegingsmelder kan de energiebesparing oplopen tot 80%.
Financiële aspecten
Led-verlichting is duurder dan andere verlichting, maar goede led-verlichting gaat langer mee. De prijzen lopen uiteen van € 75 tot € 300 per armatuur. Grote variabelen zijn levensduur van de lampen of armaturen, garantieperiode en plek (wel/niet hoogwerker nodig). Hieronder staan gemiddelde prijzen incl. installatiekosten. Ter vergelijk: een vergelijkbaar HF-TL-armatuur kost € 85, of € 95 als er meer vermogen nodig is, of € 120 in omgevingen waar eisen worden gesteld aan voedselveiligheid.
Installateurs rekenen vaak jaarlijkse exploitatiebaten omdat led-verlichting een langere levensduur heeft en dus minder vaak vervangen hoeft te worden. Deze kosten zijn verwaarloosbaar voor een led-armatuur met verwisselbare lampen: de meerkosten van de lampen zijn ongeveer gelijk aan de minderkosten voor minder vervangingswerkzaamheden. Led-panelen hebben juist meerkosten omdat einde levensduur (na 40.000 tot 50.000 branduren) de hele armatuur vervangen moet worden. De meerkosten zijn € 6 per jaar uitgaande van een armatuur van € 150 met een levensduur van 50.000 uur en 2.500 branduren per jaar. In situaties waar iedere ± 20 jaar de armaturen vervangen worden, zijn deze meerkosten niet relevant.
De terugverdientijd is afhankelijk van de energieprijs en het aantal branduren. Deze ligt bij een gemiddeld verbruik en energieprijs (2.500 uur per jaar en € 0,12/kWh) op 4 tot 6 jaar.
LED-verlichtingsarmaturen met een geïntegreerde, niet uitwisselbare LED-lichtbron staan op de Energielijst (2022, code 210506) en komen daarom in bestaande gebouwen, onder voorwaarden, in aanmerking voor Energie Investerings Aftrek (EIA). Dit betekent dat je een extra bedrag ter grootte van 45,5% (2022) van het investeringsbedrag (maximum € 500 per armatuur) ten laste mag brengen van de winst. Zie voor meer informatie www.rvo.nl/eia. Uitwisselbare LED-lichtbronnen, zoals LED-buizen, zijn uitgesloten voor Energie-investeringsaftrek. Zie voor meer informatie www.rvo.nl/eia.
Bekijk onze suggesties om verlichtingsoffertes te beoordelen.
Nieuwe armaturen (panelen)
- Een Led-paneel van 60 bij 60 cm en 40 Watt kost gemiddeld € 150, incl. installatie.
Deze vervangt TL van ± 90 Watt (4 TL-buizen 18 Watt en starter). - Een Led-paneel van 30 bij 120 cm en 40 Watt kost gemiddeld € 150, incl. installatie.
Deze vervangt TL van ± 90 Watt (2 TL-buizen 36 Watt en starter). - Een Led-paneel van 30 bij 150 cm van 50 en 65 Watt kost gemiddeld € 200, incl. installatie.
Deze vervangt TL van ± 140 Watt (2 TL-buizen 58 Watt en starter).
Led in bestaande TL-armaturen
- 4 buizen van 8 tot 10 Watt kosten gemiddeld € 100, incl. installatie. Deze vervangen 4 TL-buizen van 18 Watt (totaal 90 Watt incl. starter).
Deze buizen zitten doorgaans in een armatuur van 60 bij 60 cm. - 2 buizen van 16 tot 18 Watt kosten gemiddeld € 80, incl. installatie. Deze vervangen 2 TL-buizen van 36 Watt (totaal 85 Watt incl. starter).
Deze buizen zitten doorgaans in een armatuur van 30 bij 120 cm. - 2 buizen van 20 tot 23 Watt kosten gemiddeld € 80, incl. installatie. Deze vervangen 2 TL-buizen van 58 Watt (totaal 140 Watt incl. starter).
Deze buizen zitten doorgaans in een armatuur van 30 bij 150 cm.
Bovenstaande prijzen zijn voor led-buizen met een lange levensduur (2017). Er zijn ook buizen half zo duur met half zo lange levensduur. De installatiekosten blijven gelijk, maar vervanging moet sneller.
Aanvullende informatie
Kijk ook naar de tips voor Ruimte leeg: licht uit door sensor en Daglichtafhankelijke regeling van verlichting en combineer deze voor een optimale besparing. Ook de volgende publicaties kunnen behulpzaam zijn:
- ISSO-publicatie 90 Energie-efficiënte verlichting in en rondom gebouwen
- Binnenverlichtingsnorm NEN 12464-1
- NSVV brochure Handreiking voor retrofit-verlichtingsproducten in de utiliteitsbouw
Bron: Stichting Stimular